Συνέντευξη από μία πρόσφυγα...

12^ο Δ. Σχ. Αθηνών  -  ΣΤ΄ Τάξη  -  Δεκέμβριος 2012

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΗΝ κ. ΜΑΡΙΑ ΤΟΥΜΑΖΟΥ, πρόσφυγα από την Κύπρο (και δασκάλα του σχολείου μας)

Η κ. Μαρία μάς ανοίγει την καρδιά της και μας μιλά για τα δύσκολα χρόνια που πέρασε όταν, μικρή κοπέλα, είδε ξαφνικά την ζωή της να αλλάζει από την μια μέρα στην άλλη εξαιτίας της τουρκικής εισβολής στο νησί της, την Κύπρο, εισβολή που είχε ως αποτέλεσμα το χωριό της -η Αμμόχωστος- να πέσει στα χέρια των Τούρκων και εκείνη να βρεθεί διωγμένη στην Ελλάδα...

(ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ) Όταν ζούσατε στην Κύπρο, αυτή ήταν χωρισμένη στα δύο ή ζούσατε όλοι μαζί, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι;

Μερικές πόλεις και χωριά ήταν ενωμένα, δηλαδή εκεί είχε το σπίτι του ο Τούρκος και πιο πέρα ο Έλληνας.
Στην Αμμόχωστο, απ’ όπου κατάγομαι εγώ, υπάρχουν τα τείχη που είχαν φτιάξει κάποτε οι Ενετοί στην Κύπρο. Εκεί μέσα, στα τείχη αυτά, έμεναν οι Τούρκοι. Αργότερα, γύρω στο 1968 με ’70 άρχισαν κι έβγαιναν από τα τείχη γιατί ήταν μικρός ο χώρος και αυτοί πλήθαιναν. Έτσι άρχισαν και έβγαιναν προς τα έξω. Εκεί που έμενα εγώ, όμως, δεν είχα δει Τούρκο. Όμως σε μερικές πόλεις, όπως είπαμε, ήταν ενωμένοι.

(ΜΑΡΚΕΛΛΑ) Πώς ήταν η ζωή σας πριν την τουρκική εισβολή;

Πολύ ωραία ήταν η ζωή μας! Ήμασταν και σε μια ηλικία που δεν θέλαμε να πιστέψουμε, αγνοούσαμε την ύπαρξη των Τούρκων — βλέπετε εμείς ήμασταν το 80% και αυτοί το 20 %. Μερικοί έλεγαν πως κάποτε θα ’ρθουν οι Τούρκοι να μας πάρουν, κι αυτό το θεωρούσαμε για γέλια και γελάγαμε. Κι όμως! Έγινε κι αυτό!...
Πήγαμε στο Δημοτικό, τελειώσαμε το Γυμνάσιο (που τότε ήταν ενωμένα) και περνούσαμε πάρα πολύ ωραία. Ήταν τα πιο ωραία μου χρόνια! Αν είχα την δύναμη μετά να ζήσω στην Ελλάδα και να παλέψω, ένας λόγος ήταν ότι πέρασα πάρα πολύ ωραία χρόνια μέχρι το 1974.

(ΚΑΤΕΡΙΝΑ) Τι ακριβώς συνέβη στην Κύπρο;

Αυτά είναι μια μικρή ιστοριούλα που πρέπει να μας πάει πολύ πιο μακριά.
Θυμάστε ότι η Ελλάδα ήταν σκλαβωμένη στους Τούρκους. Το ίδιο και η Κύπρος. Αργότερα οι Τούρκοι νοίκιασαν την Κύπρο στους Άγγλους και οι Άγγλοι δεν δίνανε λεφτά και τους έλεγαν «άμα έχετε τα κότσια, ελάτε να την πάρετε την Κύπρο». Εμείς, επειδή αισθανόμασταν Έλληνες, το 1955 κάναμε έναν ένοπλο αγώνα εναντίον των Άγγλων. Οι Άγγλοι για να μας τιμωρήσουν —και η λέξη χωρίς εισαγωγικά— έδωσαν το δικαίωμα στην Τουρκία, παρ’ όλο που είχε φύγει από την Κύπρο αφού την είχε νοικιάσει σ’ αυτούς, να είναι εγγυήτρια δύναμη στην Κύπρο, μαζί με την Αγγλία και την Ελλάδα.
Έτσι, λοιπόν, το 1974 που έγινε το πραξικόπημα στην Κύπρο, η επέμβαση δηλαδή της Ελλάδας στα εσωτερικά της Κύπρου, είπαν οι Τούρκοι: «Εφόσον η Ελλάδα επεμβαίνει στα εσωτερικά της Κύπρου, δικαιούμαστε να επέμβουμε κι εμείς». Κι έτσι έκαμαν εισβολή στην Κύπρο. Βρήκαν, δηλαδή, την αφορμή.

(ΜΑΡΙΛΕΝΑ) Για ποιον λόγο φύγατε από το σπίτι σας και ήρθατε στην Ελλάδα;

Για τον λόγο ακριβώς που είπα πιο πάνω. Μια μέρα του 1974 ακούσαμε να χτυπούν καμπάνες και μάθαμε πως οι Τούρκοι είχαν εισβάλει στην κύπρο από την Κερύνεια. Πήραν ένα αρκετά μεγάλο κομμάτι εκεί και από κει και μετά, δυστυχώς, οι Τούρκοι μπήκαν στην ζωή μας. Εγώ, τότε, ήμουν μικρή και δεν καταλάβαινα ότι ίσως μπορούσαν να έρθουν μέχρι την Αμμόχωστο.
Έγινε μια συμφωνία με την βοήθεια των Ηνωμένων Εθνών να σταματήσουν οι επιδρομές και οι Έλληνες και οι Τούρκοι να μείνουν εκεί που ήταν.
Όμως οι Τούρκοι το εκμεταλλεύτηκαν αυτό και τον Αύγουστο, στις 13, από τις περιοχές που είχαν πάρει ξεκίνησαν προς τον Νότο, με βασικό σκοπό τους να πάρουν την Αμμόχωστο.
Έτσι έγινε και αναγκαστήκαμε να φύγουμε, γιατί είχαμε ακούσει τόσα πολλά που είχαν γίνει στην Κερύνεια που φοβηθήκαμε. Και μάλιστα πήγαμε στις αγγλικές βάσεις, που θεωρούνταν αγγλικό έδαφος, για να σωθούμε.

(ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ) Γιατί οι Τούρκοι έκαναν εισβολή στην πατρίδα σας και κατέλαβαν ορισμένες περιοχές της;

Γιατί οι Τούρκοι πάντα ήθελαν την Κύπρο και δυστυχώς επειδή ήταν πολύ μακριά από την Ελλάδα και πολύ κοντά στην Τουρκία, τους ήταν πολύ εύκολο. Και τώρα ακόμη τους είναι πολύ εύκολο να εισβάλουν και να την πάρουν όλη. Αλλά αν με ρωτάτε, σας λέω πως η Κύπρος είναι ελληνική! Από τα αρχαία χρόνια είναι ελληνική. Έχουν γίνει εξάλλου ανασκαφές και έχουν βρεθεί διάφορα που αποδεικνύουν πως είμαστε Έλληνες.

(ΗΡΩ Π.) Υπήρχαν απώλειες; Σκοτώθηκαν παιδιά;

Φυσικά! Πολλά παιδιά! Πάρα πολλοί σκοτώθηκαν, και από εμάς και από τους Τούρκους. Ακόμα ψάχνουν να τους βρουν. Υπάρχουν πάρα πολλοί που αγνοούνται ακόμα και προφανώς είναι σκοτωμένοι και θαμμένοι, ποιος ξέρει πού! Ίσως σε ομαδικούς τάφους. Πολλές φορές, ακόμα και σήμερα, βρίσκουν σκελετούς σε ομαδικούς τάφους και με την εξέταση DNA που γίνεται ανακαλύπτουν σε ποιους ανήκουν.

(ΗΡΩ Π.) Τι δυσκολίες αντιμετωπίσατε, όταν έγινε η εισβολή στην Κύπρο;

Για σκέψου... Να σηκωθείς να φύγεις από το σπίτι σου με τα ρούχα που φοράς... Και να πας σε ένα άλλο σπίτι, σε μιαν άλλη πόλη και να μην έχεις σκούπα να σκουπίσεις!
Όσοι είχαν λίγα λεφτά στις τράπεζες πήγαιναν και έπαιρναν λίγα. Πολλοί μπήκαν στα σπίτια των Τούρκων (σ.σ. που από τον Νότο έφυγαν για τα κατεχόμενα του Βορρά). Άλλοι μπήκαμε σε μικρά σπιτάκια, ό,τι βρήκαμε, για να μπορέσουμε να ανταπεξέλθουμε.

(κ. ΝΙΚΟΣ) Δεν φύγατε, δηλαδή, αμέσως από την Κύπρο όταν έγινε η εισβολή. Πρώτα πήγατε στο έδαφος που είχε μείνει ελληνικό.

Να τα πάρουμε με την σειρά. Στην πρώτη φάση οι Τούρκοι είχαν φτάσει μέχρι την Κερύνεια. Στην δεύτερη φάση, που κατέβηκαν πιο νότια, νικήθηκαν οι Έλληνες— κατά σύμπτωση εκεί πέρα ήταν και ο αδελφός μου— και όπου φύγει-φύγει οι στρατιώτες μας. Γιατί εμείς ήμασταν με τουφέκια θα έλεγα του 1821, παλαιού τύπου τουφέκια. Η Ελλάδα δεν μπόρεσε να έρθει να μας βοηθήσει. Έτσι προχωρούσαν οι Τούρκοι κι έφευγαν οι δικοί μας.
Όταν, λοιπόν, μάθαμε πως οι Τούρκοι έρχονταν προς την Αμμόχωστο, ο πατέρας μου έλεγε «Μπα! Πού θα ’ρθουνε οι Τούρκοι στο Βαρώσι (σ.σ. συνοικία της Αμμοχώστου)!  Είμαστε μακριά εμείς!» και δεν ήθελε να φύγει. Τα αδέλφια μου ήταν στον πόλεμο κι εγώ δεν επέμενα στην αρχή. Την επόμενη ημέρα, όταν οι Τούρκοι μας βομβάρδιζαν ανηλεώς, άνοιξα το ραδιόφωνο και έτυχα σε έναν τουρκικό σταθμό που έλεγε: «Οι δυνάμεις μας προχωρούν ήδη προς την Αμμόχωστο». Έτσι είπα στον πατέρα μου «Εσύ αν θέλεις να μείνεις, μείνε! Εγώ θα πάω στις βάσεις των Άγγλων, για να γλυτώσω, έστω και με τα πόδια!». Όταν είδε ότι ήθελα να φύγω, δεν ήθελε να με αφήσει μόνη μου και μου λέει «θα φύγουμε και οι τρεις». Ήμασταν και τυχεροί γιατί αυτοκίνητο δεν είχαμε, αλλά ο αστυνομικός σταθμός της επαρχίας της Αμμοχώστου, επειδή τους βομβαρδίζανε οι Τούρκοι είχε μεταφερθεί σε μια πολυκατοικία στον δρόμο μας. Έτσι είδαμε μπροστά μας τους αστυνομικούς που μας έβαλαν στα αυτοκίνητά τους και μας πήγαν εκεί που πήγαιναν κι αυτοί, δηλαδή στις βάσεις των Άγγλων στην Δεκέλεια.

(ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ) Δηλαδή θέμα τύχης ήταν; Και το ράδιο και οι αστυνομικοί;

Θέμα τύχης, ναι! Που φύγαμε. Και είπα οι τρεις μας, δηλαδή εγώ, ο πατέρας μου και η μητέρα μου, επειδή τα αδέλφια μου ήταν στον πόλεμο. Και ευτυχώς δεν σκοτώθηκαν. Έζησαν!
Και ήταν το καλύτερο αυτό! Κάποτε, όταν ήμουν φοιτήτρια, είπα σε μια συμφοιτήτριά μου που είχε λεφτά, σε αντίθεση με ’μένα: «Είσαι τυχερή, γιατί είσαι από περιοχές που δεν έχουν πάρει οι Τούρκοι!». Και μου λέει η κοπέλα: «Πρόσεξες ότι φορώ μαύρα; Έχω χάσει τον αδελφό μου... Ποια είναι η πιο τυχερή, επομένως; Εσύ που έχεις τ’ αδέλφια σου ή εγώ που έχασα τον αδελφό μου;»

(ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ) Δεν έχει αξία το χρήμα μπροστά στον αδερφό σου!

Μάλιστα...

(ΜΑΡΚΕΛΛΑ) Πώς αισθανθήκατε όταν είδατε πως έπρεπε να εγκαταλείψετε τον τόπο σας;

Πολύ άσχημα! Είχα μέσα μου ένα άσχημο προαίσθημα ότι δε επρόκειτο να ξαναδώ αυτό το σπίτι... Αυτό είναι που με συγκινεί πάντοτε! Πριν μπούμε στ’ αυτοκίνητα για να φύγουμε (για τις αγγλικές βάσεις), το αποχαιρέτησα — όσο περίεργο κι αν σας φαίνεται. Πήγα στην πίσω αυλή που ήταν τα σκαλάκια που κατέβαιναν στον κήπο και έκλαιγα... Ύστερα μάζεψα δυο τρία πράγματα και πήγα στο αυτοκίνητο για να φύγουμε.

(ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ) Μαζέψατε λουλούδια, για να θυμόσαστε τον τόπο σας;

Όχι! Δεν είχα την πολυτέλεια να μαζέψω λουλούδια! Κι ούτε το σκέφτηκα. Το μόνο που σκεφτόμουν εκείνη την στιγμή ήταν να φύγω! Μόνον να φύγω! Όταν λοιπόν έφευγε το αυτοκίνητο, γύρισα, κοίταξα το σπίτι και είπα: «Άραγε, θα το ξαναδούμε;» «Είσαι τρελή;» μου είπε ο πατέρας μου. «Σε δυο τρεις μέρες θα είμαστε πίσω!».
Ε, ακόμα δεν το έχω δει...

(ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ) Έχετε πάει και δεν το έχετε δει;

Δεν το ’χω ξαναδεί, παιδιά... Είναι 39 χρόνια τώρα. Πάει 40. Θα πεθάνω και δεν θα το ξαναδώ...

(ΧΡΙΣΤΙΝΑ) Πώς αισθανθήκατε όταν σας πήραν το σπίτι; Στενοχωρηθήκατε που φύγατε από το πατρικό σας;

Φυσικά και στενοχωρήθηκα! Τα πρώτα χρόνια, όταν πήγαινα στην Κύπρο, από ’δω στην Ελλάδα που έμενα, έβλεπα στους δρόμους γύρω από το αεροδρόμιο της Λάρνακας τα σήματα για την Αμμόχωστο. Δεν μπορούσα όμως να πάω εκεί, επειδή ήταν στα κατεχόμενα. Αυτό ήταν πάρα πολύ οδυνηρό για ’μένα. Με στενοχωρούσε πάρα πολύ το ότι αντί να πάρω τον δρόμο τον γνωστό για το σπίτι μου, έπαιρνα έναν δρόμο για να πάω κάπου αλλού, που δεν ήταν το σπίτι μου...

(ΑΝΤΙ) Στην Ελλάδα ήρθατε επειδή σας έδιωξαν οι Τούρκοι ή επειδή δεν αντέχατε τον πόλεμο;

Βασικά, ήρθα επειδή μας έδιωξαν οι Τούρκοι. Βέβαια, όταν έβγαλα το Γυμνάσιο, ήμουν λίγο μεγαλύτερη από 18 χρονών και δεν είχα σκοπό να σπουδάσω. Όταν όμως μας τα πήραν όλα οι Τούρκοι, έπρεπε να ζήσουμε, να επιβιώσουμε, να αγωνιστούμε! Και μ’ ένα απολυτήριο Λυκείου θεωρούσα ότι δεν είχα τίποτα σπουδαίο για να δουλέψω. Γι’ αυτό και ήρθαμε στην Ελλάδα. Εκτός αυτού, όμως, να σας πω την αλήθεια, φοβόμουνα. Μπορώ να σας πω ότι ο πιο σπουδαίος λόγος που έφυγα ήταν ο φόβος. Στην Λεμεσό που ήμασταν, ανοίγοντας μερικές το ραδιόφωνο ακούγαμε τον τουρκικό σταθμό που μας απειλούσε: «Βαρουσιώτισσες, αφήσατε τις πολυκατοικίες σας και φύγατε: Ντυθείτε, στολιστείτε και ερχόμαστε!». Με το που το άκουγα αυτό, αρρώσταινα. Ήθελα να φύγω! Είχα κουραστεί πια! Ήταν κι απ’ την άλλη ο βομβαρδισμός που μας είχαν κάνει δυο τρεις μέρες πριν φύγουμε... Τι να σας πω... Τα είχαν διαλύσει όλα! Ήμασταν κάτω στα υπόγεια και βλέπαμε τα αεροπλάνα που έρχονταν έξι-έξι, σε σχηματισμό. Έριχναν τις βόμβες, έφευγαν και ξανάρχονταν πάλι! Κι αυτά τα ’βλεπα μέσα από το υπόγειο...

(ΝΙΚΟΛΕΤΑ) Πότε ήρθατε στην Ελλάδα; Ήρθα έναν μήνα μετά την εισβολή. Πρέπει να ήταν Σεπτέμβριος του 1974.

(ΠΑΝΤΕΛΗΣ) Ήρθατε με την οικογένειά σας ή μόνη σας;

Μόνη μου. Ήμασταν τρία αδέλφια. Ο ένας πήγε Αμερική —σπούδαζε εκεί και πήγε να συνεχίσει τις σπουδές του—, ο άλλος Αγγλία κι εγώ Ελλάδα. Ο πατέρας και η μητέρα μου μείναν κάτω στην Κύπρο. Την ήξερα την Ελλάδα, ήταν η πατρίδα μου και προτίμησα να έρθω εδώ. Άλλωστε ήταν πολύ δύσκολο να πας σε άλλη χώρα κι εγώ βασικά στην Ελλάδα ήθελα να ζήσω.

(ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ) Δηλαδή οι γονείς σας προτίμησαν να μείνουν εκεί πέρα;

Ήταν δύσκολο, παιδιά. Πώς να φέρναμε τους γονείς μας, την στιγμή που εμείς έπρεπε να δουλέψουμε για να ζήσουμε. Από κει και πέρα, όταν είπα στον πατέρα μου να έλθει, μου είπε «τι να ’ρθω να κάνω; να με ταΐζει η κόρη μου;». Πώς θα τον τάιζα κι εγώ, από την στιγμή που έπρεπε να δουλέψω για να ζήσω... Πώς θα τάιζα άλλα δύο άτομα... Εκεί είχαν μια συνταξούλα και ζούσανε.

(ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ) Πηγαίνατε να τους επισκεφθείτε;

Πήγαινα, ναι. Πήγαινα και τους επισκεπτόμουν. Τώρα... φύγανε. Πήγανε το ταξίδι το μακρινό...

(.....) Τα αδέρφια σας είναι ακόμα έξω;

Ο ένας που πήγε Αμερική, έγινε αρχαιολόγος και είναι ακόμα έξω. Ο άλλος που σπούδαζε στην Αγγλία, επειδή δεν του άρεσε εκεί, μετά από λίγα χρόνια έφυγε και ήρθε στην Ελλάδα όπου και ζει σήμερα.

(ΑΝΝΑ-ΜΑΡΙΑ) Η ελληνική κυβέρνηση σάς βοήθησε όταν ήρθατε; Ναι, παιδιά, μας βοήθησε η ελληνική κυβέρνηση. Είχαμε φαγητό δωρεάν στο Πανεπιστήμιο, στην φοιτητική λέσχη και σε όποιον περνούσε το πρώτο έτος, ή και το δεύτερο, στην Σχολή  (όχι σε όλους, γιατί αρκετοί δεν πέρναγαν τις χρονιές και έφευγαν από το Πανεπιστήμιο) του έδιναν ορισμένα χρήματα, σαν ενίσχυση, για να μπορέσει να ανταπεξέλθει στα έξοδά του.

(ΛΕΑΝΔΡΟΣ) Ποιες δυσκολίες συναντήσατε όταν πρωτοήρθατε στην Ελλάδα;

Οι δυσκολίες ήταν πολλές. Δεν είχαμε χρήματα κατ’ αρχήν, κι έπρεπε να δουλέψουμε για να μπορέσουμε να ζήσουμε. Εγώ δούλευα στην αρχή σαν μπέιμπι-σίτερ, μετά δούλευα πωλήτρια και με τα χρήματα αυτά σπούδαζα κι όλας.

(ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ) Όταν ήρθατε στην Ελλάδα, οι γονείς σας στην Κύπρο δούλευαν κι αυτοί ή ζούσαν με την σύνταξη;

Όχι, οι γονείς μου δεν δούλευαν. Ζούσαν με την σύνταξη.

(ΜΥΡΤΩ) Για ποιον λόγο ήρθατε στην Ελλάδα και δεν επιλέξατε κάποια άλλη χώρα;

Νομίζω, απάντησα. Αισθάνομαι Ελληνίδα κι έτσι ήθελα να ζήσω στην Ελλάδα. Οι Κύπριοι εξάλλου είμαστε Έλληνες.

(κ. ΝΙΚΟΣ) Να πω και αυτό, ότι και οι μεν και οι δε είμαστε Έλληνες. Οι Ελλαδίτες δηλαδή και οι Κύπριοι. Όχι οι Έλληνες και οι Κύπριοι.

Ακριβώς. Όπως είναι οι Κρητικοί, ας πούμε, έτσι είναι και οι Κύπριοι.
Κάποτε, στην Ακαδημία της Λαμίας που σπούδαζα, είχα μαλώσει με μία που μου έλεγε «τι γυρεύετε εσείς οι Κύπριοι και μας παίρνετε τις θέσεις;» Εσύ από πού είσαι;» της λέω. Μου είπε, νομίζω από την Ιθάκη, στα Επτάνησα ήταν. Της είπα κι εγώ «Ε, όσο είσαι εσύ Ελληνίδα, άλλο τόσο είμαι κι εγώ!». Κι εκείνη από ένα νησί ήταν, που το είχαν οι Εγγλέζοι και ενώθηκε με την Ελλάδα. Και η Κύπρος το ίδιο είναι. Όπως είναι όλα τα ελληνικά νησιά, μόνο που είχε την ατυχία, επειδή είναι κοντά στην Τουρκία και μακριά από την Ελλάδα, να μην μπορέσει να ελευθερωθεί. Ύστερα, είναι σε στρατηγική θέση και οι Αμερικάνοι, πιστεύω, έβαλαν κι αυτοί το χέρι τους μέσα. Αυτή είναι όλη η υπόθεση.

(ΗΡΩ Γ.) Πώς νιώθατε τον πρώτο καιρό στην Ελλάδα ως πρόσφυγας;

(ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ) Βρήκατε αμέσως δουλειά ή σας βοήθησαν τον πρώτο καιρό τα αδέρφια σας ή οι φίλοι σας;

Κατ’ αρχήν δεν ένιωθα πρόσφυγας. Δεν αισθανόμουν ότι είμαι σε μια ξένη χώρα. Ελληνικά μιλούσαν, ελληνικά μιλώ, έστω και με κυπριακή προφορά. Το θέμα ήταν ότι έπρεπε να επιβιώσω. Έπρεπε να δουλέψω. Καταλαβαίνετε ότι ήταν λίγο δύσκολο. Όμως κατάφερα και βρήκα μια δουλειά σε μια οικογένεια, στο κέντρο του Πειραιά, που είχαν ένα μαγαζί. Στην αρχή δούλεψα στην οικογένεια αυτή ως μπέιμπι-σίτερ, φύλαγα τα παιδιά τους. Η γυναίκα είχε ένα μαγαζί. Μετά από λίγο καιρό μού πρότεινε η κυρία αυτή να πάω εγώ στο μαγαζί και να κάθεται αυτή μαζί με τα παιδιά της. Έτσι κι έγινε. Εγώ το προτιμούσα κι όλας να δουλεύω σε μαγαζί. Και είχα τα κλειδιά του μαγαζιού, άνοιγα, έκλεινα και μάλιστα με είχαν προσκαλέσει και έμενα στο σπίτι τους. Ήταν πάρα πολύ καλοί άνθρωποι και τους οφείλω πολλά! ...Ήταν πάρα πολύ καλοί! Να φανταστείτε, ότι η μητέρα επειδή είδε ότι δεν τα κατάφερνα με τα παιδιά —ήμουν μικρή, ήμουν και λίγο καλομαθημένη— και για να μην με διώξει με πήγε εμένα στο μαγαζί και κάθησε αυτή με τα παιδιά της. Αργότερα, μάλιστα πήγα στο σπίτι τους και έμενα και γλύτωνα τα ενοίκια. Δεν ήταν και λίγο αυτό. Ήταν πολύ σημαντικό!

(κ. ΝΙΚΟΣ) Πώς ήρθατε στην Ελλάδα; Με αεροπλάνο; Με καράβι; Με εισιτήριο ή με έξοδα της ελληνικής κυβέρνησης;

Με καράβι και με εισιτήριο, κανονικά. Το αεροδρόμιο της Κύπρου, στην Λευκωσία, ήταν κλειστό γιατί το χρησιμοποιούσε ο στρατός, έτσι δεν υπήρχε η δυνατότητα να ταξιδέψει κανείς με αεροπλάνο. Γι’ αυτό για πολλά χρόνια υπήρχε γραμμή με το καράβι μεταξύ Κύπρου και Ελλάδας.

(ΗΡΩ Π.) Τώρα που μένετε στην Ελλάδα νοσταλγείτε την Κύπρο;

Τώρα είναι λίγο δύσκολα τα πράγματα για ’μένα, γιατί έχω δυο πατρίδες. Όταν πάω στην Κύπρο, δεν θέλω να φύγω από εκεί. Δεν μπορώ, όμως, να φανταστώ τον εαυτό μου ότι θα ζήσω μακριά από την Ελλάδα. Τώρα το σπίτι μου είναι εδώ και τα παιδιά μου είστε εσείς όλοι, που βλέπω στον κήπο και με χαιρετάνε!...

(ΌΛΓΑ) Έχετε επισκεφθεί από τότε την πατρίδα σας;

Ναι! Την έχω επισκεφθεί πολλές φορές. Τώρα, όσον αφορά την Αμμόχωστο, την ιδιαίτερη πατρίδα μου, να σας πω: Όταν το 2003 άνοιξαν οι Τούρκοι τα σύνορα —και αυτό το κάνουν για να βγάζουν λεφτά— είπαν «αν θέλετε να επισκεφθείτε τα σπίτια σας, μπορείτε να έρθετε». Αλλά δυστυχώς το δικό μου το σπίτι δεν μπορώ να το δω. Όπως σας ξαναείπα, υπάρχει μία περιοχή στην Αμμόχωστο που την έχουν περιφραγμένη γύρω-γύρω με κάγκελα και απαγορεύεται να μπει κάποιος μέσα. Το σπίτι μου είναι σ’ αυτό το κομμάτι που είναι περιφραγμένο. Είδα το σχολείο μου, είδα το Γυμνάσιο που τέλειωσα, είδα πολλά μέρη, αλλά το σπίτι μου όχι, γιατί απαγορεύεται να μπεις εκεί μέσα.

(ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ) Γιατί έχουν περιφράξει το συγκεκριμένο μέρος;

Το συγκεκριμένο μέρος ήταν η περιοχή που ήταν η θάλασσα και οι πολυκατοικίες και είναι από αυτά που διαπραγματεύονται οι Τούρκοι για να λύσουν το Κυπριακό. Λένε, δηλαδή, κάθε φορά «Σας δίνουμε την Αμμόχωστο, αρκεί να υπογράψετε». Ναι, αλλά η Κύπρος δεν είναι μόνο το κομμάτι το περιφραγμένο που μας δίνουνε! Αν και κάποτε μπορεί να γίνει κι αυτό... Να έχουν κουραστεί οι κυβερνήσεις και να πούνε «Ας πάρουμε αυτό το κομμάτι και τελείωσε!»

(ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ) Αυτό το μέρος που είναι το σπίτι σας το έχουν δώσει στους Τούρκους;

Όχι είναι ακατοίκητα αυτά! Αυτά είναι ρημαγμένα! Τελείως! Είναι μια πόλη που την είδα, από κει που μπόρεσα να την δω που είναι καταγκρεμισμένη! Σαν φάντασμα!... Αυτό το πράγμα δεν θέλω να το ξαναδώ κι ούτε πρόκειται να ξαναπάω. Καλύτερα να μην το βλέπω... Δεν είναι η πόλη μου, που γεννήθηκα και έζησα... Είναι μία πόλη ερειπωμένη... Βλέπεις από την θάλασσα τα ξενοδοχεία και τις πολυκατοικίες, όλα γκρεμισμένα —μην ξεχνάτε ότι βομβαρδίστηκε— και είναι πάρα πολύ δύσκολο να την βλέπεις έτσι...

(ΑΝΤΙ) Δεν τα έχουν φτιάξει;

Όχι! Αφού είναι ακατοίκητα. Στις άλλες περιοχές, τα σπίτια που έχουν πάρει οι Τούρκοι και ζουν μέσα, τα έχουν φτιάξει. Τα υπόλοιπα, εφ’ όσον δεν ζει κανένας μέσα, είναι έρημα.

(ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ) Το δικό σας έχει γκρεμιστεί;

Πού να ξέρω; Αφού δεν μπορώ να πάω... Στοπ! σου λέει ο Τούρκος...

(ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ) Ούτε απ’ έξω από τα κάγκελα μπορείτε να το δείτε;

Όχι! Είναι λίγο μέσα από τα κάγκελα και δεν φαίνεται.

(κ. ΝΙΚΟΣ) Έχουν βάλει συρματοπλέγματα ή έχουν κτίσει κάποιον φράχτη;

Συρματοπλέγματα έχουν. Έχουν ακόμα και στρατιώτες που μπορεί και να σε σκοτώσουν αν επιχειρήσεις να μπεις μέσα. Μάλιστα, έχουν και μία φωτογραφία με έναν στρατιώτη να πυροβολεί, σαν εκφοβιστική πινακίδα. Και να θέλεις να μπεις, φοβάσαι! Να πας πού; Θα σε σκοτώσουν. «Απαγορεύεται!» θα σου πουν.

(ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ) Μετά από τόσα χρόνια, νιώθετε ακόμα σαν πρόσφυγας στην Ελλάδα ή όχι;

Όχι, παιδιά, δεν νοιώθω σαν πρόσφυγας. Μόνο μερικές φορές... όταν βλέπω στην τηλεόραση σκηνές... όταν ακούω ορισμένα τραγούδια που μου θυμίζουν... Μόνον τότε!... Διαφορετικά... Εντάξει... Είμαι σε μια χώρα που είναι ελληνική, που είναι η πατρίδα μου.

(ΠΑΝΤΕΛΗΣ) Αν σας δινόταν η δυνατότητα να πάτε ξανά  στην Κύπρο να ζήσετε, θα πηγαίνατε;
(ΚΩΣΤΑΣ) Σκέφτεστε να γυρίσετε στην Κύπρο, τώρα που τα πράγματα εκεί είναι πιο εύκολα από παλιά;

Ναι, θα πήγαινα. Κοιτάξτε να δείτε! Όταν μεγαλώνει ο άνθρωπος, η ζωή στις μεγαλουπόλεις είναι πιο δύσκολη γι’ αυτόν. Κάποτε πρέπει κάπου να κατασταλάξω. Πολύ πιθανόν να πάω εκεί. Τα πρώτα χρόνια, όσο αντέχουν τα πόδια μου, αλλά ίσως αργότερα να μείνω κάτω. Εκεί είναι οι συγγενείς μου. Εκεί θα πάνε οι αδελφοί μου αργότερα, κι ό,τι θέλει ο Θεός.

(ΝΙΚΟΛ) Τώρα που η Ελλάδα υποφέρει από την κρίση, θα προτιμούσατε να ζείτε στην Κύπρο;

Όχι, παιδιά, δεν το σκέφτηκα στιγμή αυτό, παρ’ όλο που οι μισθοί στην Κύπρο ήταν πολύ καλύτεροι απ’ ό,τι είναι εδώ. Δηλαδή, όταν τέλειωσα την Ακαδημία, θα μπορούσα να πάω κάτω και να πιάσω δουλειά κυριολεκτικά με τα διπλάσια λεφτά. Όμως δεν σκέφτηκα να φύγω. Τώρα που μεγαλώνω είναι που άρχισα να το σκέφτομαι.

(ΚΑΤΕΡΙΝΑ) Πότε άνοιξαν τα σύνορα στα κατεχόμενα για τους Έλληνες;

Το 2003, τον Απρίλιο, Μεγάλη Πέμπτη. Αλλά τι θα καταλάβεις; Πηγαίνεις και έρχεσαι! Δεν πας για να μείνεις! Πριν από σχεδόν έναν χρόνο είπαν θα έδιναν την Αμμόχωστο κι όποιοι ήθελαν θα μπορούσαν να πάνε. Δηλαδή μας έβαλαν σε μεγάλο δίλλημα, γιατί όποιοι πήγαιναν, θα έμεναν υπό τουρκική κυβέρνηση. Αυτό ήταν ένα μεγάλο πρόβλημα. Είπα στον εαυτό μου «γλύτωσες πριν από τόσα χρόνια και θα πας τώρα να έχεις τον Τούρκο από πάνω σου;». Από την άλλη έλεγα, δεν τους χαρίζω την περιουσία μου. Δεν ξέρω. Είναι μεγάλο το δίλλημα. Από τη μια είναι πολύ δύσκολο να είσαι υπό τουρκική διοίκηση, από την άλλη λέγανε πως αν δεν θέλανε να πάνε οι Έλληνες, θα έδιναν τα μέρη αυτά στους Τούρκους.

(ΤΖΟΡΤΖ) Μένουν Έλληνες στα κατεχόμενα;

Μερικοί μεγάλης ηλικίας άνθρωποι μείνανε πια, μαζί με τα παιδιά τους. Υπάρχει ένα σχολείο εκεί στον Βορρά, στην «μύτη» της Κύπρου, που είναι δημοτικό και δίπλα έχει γυμνάσιο και φοιτούν εκεί τα Ελληνόπουλα. Μόνον αυτό υπάρχει. Οι περισσότεροι που μείνανε ήταν γέροι και από τους πιο νέους πολλοί λίγοι έκαναν παιδιά. Οπότε στο σχολείο είναι ένας, δυο δάσκαλοι, δεν ξέρω ακριβώς.

(ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ) Αφού η μύτη ανήκει στους Τούρκους!

Αυτούς που έμειναν στα σπίτια τους, και εφόσον δεχτήκαν την τουρκική κυριαρχία, δεν τους πειράζουν οι Τούρκοι. Είναι σαν να είναι Τούρκοι υπήκοοι. Όπως στην Κωνσταντινούπολη υπάρχουν Έλληνες, έτσι και εδώ υπάρχουν Έλληνες που μένουν στα σπίτια τους, και δεν τους διώξανε.

(ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ) Μπορεί κάποιος Έλληνας σήμερα να επισκεφτεί ελεύθερα τα κατεχόμενα;

Φυσικά και μπορεί να επισκεφτεί κανείς τα κατεχόμενα. Είπαμε, ανοίξανε τα σύνορα το 2003, Απρίλιο, Μεγάλη Πέμπτη.

(Κ. ΝΙΚΟΣ) Με διαβατήριο όμως!

Με διαβατήριο. Αναγνωρίζεις δηλαδή την τουρκική κυριαρχία. Σου βάζει σφραγίδα και περνάς.

(ΝΙΚΟΛ) Αν πηγαίνατε εκεί τώρα, θα μπορούσατε να μείνετε μόνιμα;

Ναι, αλλά όχι στις περιοχές εκείνες που ήταν το σπίτι μου! Στις Ελληνικές περιοχές. Η Κύπρος τώρα είναι μοιρασμένη στα δύο.

(ΝΙΚΟΛ) Επιτρέπεται οι Έλληνες να πάνε στην Τουρκική περιοχή; Να μείνουν;

Ναι, επιτρέπεται. Να μείνουν; Λίγο δύσκολο. Εκτός  και αν πια αποδεχτούν την τουρκική κυριαρχία. Να σε διοικεί ο Τούρκος. Αν δεν τους πειράζει δηλαδή να είναι υπό τουρκική κυριαρχία...
Σαν Τούρκος υπήκοος.

(ΑΝΝΑ-ΜΑΡΙΑ) Εσείς δεν μπορείτε να πάτε να διδάξετε σε εκείνο το σχολείο;

Σε εκείνο το σχολείο τώρα είναι αργά για να πάω! Όταν ήμουν νεότερη  —να σου πω την αλήθεια, εγώ φοβάμαι τους Τούρκους, το είπα απ’ την αρχή— δεν θα πήγαινα. Δεν θέλω να πάω. Δεν θέλω, ας πούμε... να ζω με τους Τούρκους επάνω... Όχι, δεν θέλω.

(ΚΑΤΕΡΙΝΑ) Πώς νιώθετε που ξέρετε ότι στο σπίτι σας τώρα ζούνε ξένοι;

 Δεν ζουν ξένοι, όπως είπαμε πριν. Είναι ακατοίκητο. Και θα σου έλεγα ότι, αν ζούσανε, τουλάχιστον θα ήτανε και λίγο φτιαγμένο. Δεν θα ήτανε ερείπια. Γιατί, φαντάζομαι, αυτό που είναι τώρα είναι ερείπια.

(ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ) Τώρα, ακόμα είναι με συρματοπλέγματα γύρω-γύρω;

Ναι, είναι.

(ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ) Δεν τα έχουν ανοίξει;

Όχι, όχι! Αυτό είχανε πει ότι θα την ανοίξουν την περιοχή και να πάνε υπό τουρκική διοίκηση, όποιοι θέλουν.

(ΟΛΓΑ) Αν ζούσαν στο σπίτι σας δεν θα ήταν άδικο να ζουν αυτοί εκεί και όχι εσείς;

Άδικο είναι. Όλο αυτό που έχει γίνει είναι μια αδικία!...

(ΟΛΓΑ) Και είπατε πως αν ζούσαν θα ήταν κάπως φτιαγμένο.

Ναι! θα ήταν κάπως φτιαγμένο. Όλα άδικα είναι! Και το ένα, και το άλλο!...

(ΑΝΤΙ) Γιατί δεν μπορούσε η Κύπρος να νικήσει αυτούς τους εισβολείς;

Μα 500.000 άνθρωποι ήταν η Κύπρος και οι Τούρκοι... τόσα εκατομμύρια!

(ΑΝΤΙ) Δεν μπορούσαν να πάρουν βοήθεια από τους Έλληνες και από τους Αμερικάνους;

 Το είπαμε και πριν, ότι έβαλε το χεράκι της και η Αμερική και η Αγγλία.

(κ.ΝΙΚΟΣ) Δεν είχαμε πει για την δικτατορία και τους δικτάτορες που είχαν συνεργαστεί με τους Αμερικάνους και άφησαν τους Τούρκους να πάρουν την Κύπρο χωρίς να κάνουν τίποτα;

(ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ) Και είπε η κυρία ότι είχαν όπλα του 1821!

Παλιά όπλα... Δεν μπορέσανε οι Έλληνες να πάνε να βοηθήσουνε, ήταν διαλυμένος και ο στρατός της Ελλάδας λόγω της χούντας. Όταν έγινε παιδιά η εισβολή, δυο τρεις μέρες μέχρι να βρούμε σπίτι, κοιμόμασταν σε ένα πεζοδρόμιο λίγο φαρδύ. Από την μία ο πατέρας μου, από την άλλη η μητέρα μου και στην μέση εγώ. Και όταν έβλεπα αεροπλάνα, έλεγα: «Θεέ μου να δω ένα Ελληνικό αεροπλάνο!»
Αλλά και αυτό που πήγε, το ρίξανε επειδή νομίζανε ότι ήταν τούρκικο, δεν έδωσαν σήμα...

(ΑΝΤΙ) Από άλλες χώρες δεν μπορούσε να πάρει βοήθεια η Κύπρος;

Ποιός θα βοηθήσει τώρα ένα μικρό νησάκι, που θέλανε είπαμε και οι Άγγλοι και οι Αμερικάνοι Να! Βοήθησαν τους Τούρκους! Ένα μικρό νησάκι είναι... Απλώς οι μεγάλες δυνάμεις έκαναν το χατίρι στην Τουρκία.

(ΤΖΟΡΤΖ) Είπατε ότι κανείς δεν βοήθησε αυτό το μικρό νησί. Οι Έλληνες τότε γιατί δεν το βοήθησαν;

Αφού είπαμε οι Αμερικάνοι και οι Άγγλοι βοηθούσαν τους Τούρκους! Άμα δεν θέλανε οι Άγγλοι και οι Αμερικάνοι να μπουν οι Τούρκοι στην Κύπρο, δεν μπαίνανε με τίποτα! Τότε είχαμε χούντα και οι Έλληνες ήταν συνεργάτες των Αμερικανών — ό,τι ήθελαν οι Αμερικανοί, ήθελαν και οι Έλληνες. Γι’ αυτό και δεν βοήθησαν! Ήταν προδότες...

(ΟΛΓΑ) Αναρωτιέστε τι έχει απογίνει το σπίτι σας;

Ναι! αναρωτιέμαι αν υπάρχει ή αν γκρεμίστηκε... Θα πρέπει —εάν ποτέ δοθεί— να πάρω μια μπουλντόζα —θα πληρώσω και από πάνω...— για να το ρίξω. Τι νομίζεις; 40 χρόνια τώρα ακατοίκητο... Φύγαμε με ανοιχτά  παράθυρα! Ήταν καλοκαίρι... Τι θα είναι τώρα... Ερείπιο θα είναι... Να πάρεις μια μπουλντόζα και να το φέρεις όλο κάτω!

(ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ) Θα έχουνε μουχλιάσει τώρα τα πράγματα...

Τα πράγματα μπήκανε οι Τούρκοι και τα πήρανε! Μην ανησυχείς! Μόνο τους τοίχους αφήσανε...

(ΛΕΑΝΔΡΟΣ ΚΑΙ ΠΑΝΤΕΛΗΣ) Τα τηγάνια, τις ταπετσαρίες...

Ό,τι χρειαζόντουσαν πήρανε. Όταν έφευγα από την Αμμόχωστο, ξέρεις τι είδα; Πέρασε το αυτοκίνητο από την κεντρική λεωφόρο και είδα κοσμηματοπωλείο με σπασμένες βιτρίνες. Έτσι να έβαζες το χέρι σου και να έπαιρνες χρυσό, θα σωνόσουνα, αλλά με τέτοιον πόνο που είχες, δεν σου έκανε καμία εντύπωση. Καμία!...

(ΑΝΤΙ) Λεφτά πήρατε καθόλου όταν φύγατε;

 Αυτά που είχαμε. Εμείς κυρίως είχαμε περιουσία. Δεν είχαμε λεφτά. Κτηματική περιουσία πιο πολύ.

(ΝΙΚΟΛ) Πήρατε μαζί σας κάποια αγαπημένα σας πράγματα όταν φύγατε, ή τα αφήσατε;

Μου τηλεφώνησε μια μέρα πριν την εισβολή μια ξαδέρφη μου από την Λευκωσία —αληθινό αυτό— και μου λέει «Μάρω, οι Τούρκοι θα έρθουν προς την Αμμόχωστο». «Άντε τώρα» της λέω, «μας κοροϊδεύεις κι εσύ». Μου λέει «πάρε μια βαλιτσούλα και βάλε μέσα ό,τι νομίζεις, ό,τι χρειάζεσαι, γιατί έτσι ακούγεται στην Λευκωσία».
Πήρα και εγώ μια βαλιτσούλα και έβαλα δυο τρία πράγματα, κάτι εικόνες αγίων που  τις είχαμε στην Κύπρο και διάφορα άλλα. Αυτή την τσαντούλα μόνο πήρα! Αν την άκουγα και έπαιρνα τσάντα μεγάλη, θα είχα βάλει πιο πολλά πράγματα. Μόνον αυτή πήρα μαζί μου.

(ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ) Η ξαδέρφη σας έμεινε εκεί και την κυβερνούσαν  μετά οι Τούρκοι;

Όχι! Αυτή ήταν στην Λευκωσία, σε ένα σημείο που δεν είχαν πάρει οι Τούρκοι.

(ΑΝΤΙ) Αυτή ζει ακόμα  εκεί;                     

Ζει ακόμα.

(ΚΩΣΤΑΣ) Η Λευκωσία δεν έχει χωριστεί στα δύο;

Ωραία ερώτηση! Η Λευκωσία είναι η μοναδική  πρωτεύουσα στον κόσμο που έχει χωριστεί στα δύο. Στην μισή Τούρκοι και από την άλλη μισή Έλληνες...

(ΑΝΤΙ) Έχουν βάλει συρματόπλεγμα; Πώς είναι χωρισμένη;

Όχι! Σε μερικά σημεία δεν έχει ούτε συρματόπλεγμα. Απλά είναι φυλάκια.

(Κ.ΝΙΚΟΣ) Η πράσινη ζώνη, η ουδέτερη περιοχή δηλαδή, υπάρχει και μέσα στην Λευκωσία ή όχι;

Υπάρχει, ναι, αλλά είναι νοητή πλέον. Κάποτε υπήρχαν από την μία οι Έλληνες και από την άλλη οι Τούρκοι. Τώρα τα έχουν απλοποιήσει λίγο και όποιος περνάει από εκεί να μπει στα Τουρκικά δείχνει διαβατήριο.

(Κ.ΝΙΚΟΣ) Και σ’ αυτήν την περιοχή, την ουδέτερη, μένει κανείς εκεί μέσα;

Ναι έχει μερικούς που μένουν. Δηλαδή αν έχει κάποιος την περιέργεια και προχωρήσει και λίγο παρά μέσα χωρίς να προφυλαχτεί μπορεί να  μπει απευθείας στα Τούρκικα.

(ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ) Με τούρκικο διαβατήριο μπαίνουν μέσα οι Έλληνες;

Όχι! Με Ελληνικό. Για να μπούμε στα Τουρκικά μπαίνουμε με ελληνικό διαβατήριο. Με το διαβατήριο της χώρας μας.

(ΜΥΡΤΩ) Η περιουσία σας αυτή την στιγμή θεωρείται δικιά σας ή σας την έχουν πάρει οι Τούρκοι;

Στα χαρτιά είναι δικιά μου. Το κτηματολόγιο της Κύπρου σου αναγνωρίζει την περιουσία σου που έχεις στα κατεχόμενα.

(Κ.ΝΙΚΟΣ) Οι Τούρκοι το αναγνωρίζουν;

Οι Τούρκοι δεν το αναγνωρίζουν. Τα άλλα, εννοώ. Τα κτήματά μου. Το σπίτι, είπαμε, είναι ακατοίκητο. Από εκεί πέρα, ο πατέρας μου ήταν από ένα χωριό, και εκεί είχαμε κάτι παραθαλάσσια κτήματα. Αυτά μπορεί να είναι και χτισμένα. Ποιός το ξέρει; Τώρα, αφού δεν μπορείς να τα βλέπεις, δεν μπορείς να τα πουλήσεις, δεν μπορείς να τα κάνεις τίποτα, άρα τα χαρτιά είναι δικά σου και τίποτα άλλο!

(ΤΖΟΡΤΖ) Τα χαρτιά που σας δώσανε πριν φύγετε τα έχετε εσείς;

Κοίταξε να δεις, μέσα στα πολύτιμα πράγματα που μου είπε η ξαδέρφη μου να πάρω μαζί μου πήρα και τα συμβόλαια του σπιτιού και του χωριού του πατέρα μου.

(ΤΖΟΡΤΖ) Τα χαρτιά αυτά δεν μπορείτε να τα δείξετε για να μπείτε;

Τα έδειξα στους Έλληνες. Στους Τούρκους τι να τα δείξω; Θα πάω να ζήσω με τους Τούρκους; Μπορεί να μου πουν «έλα πάρ’ τα, πήγαινε ζήσε». Θα πάω εγώ να χτίσω και να ζήσω με τους Τούρκους; Για ποιον λόγο; Για να πεθάνω μια μέρα από την αγωνία μου για το αν θα με σκοτώσουν σήμερα το βράδυ ή αύριο;

(ΤΖΟΡΤΖ) Δηλαδή δεν θέλετε να δείτε πώς είναι;

Είδα ό,τι ήθελα να δω. Δεν θέλω να δω τίποτα πλέον. Μόνο αν μου πούνε ότι είναι δικό μου και ελεύθερο θέλω να το δω. Δεν θέλω αλλιώς!

(ΜΥΡΤΩ) Τώρα που η Κύπρος είναι στην Ευρωπαϊκή Ένωση σκοπεύετε να διεκδικήσετε την περιουσία σας από το Ευρωπαϊκό δικαστήριο;

Εγώ προσωπικά όχι. Πιστεύω ότι τίποτα δεν γίνεται. Ο αδερφός μου αυτός που είναι στην Αμερική έκανε μία κίνηση εκεί πέρα και μάλιστα πρώτη φορά γίνεται αυτό εκεί. Γιατί σαν κάτοικος Αμερικής ήθελε να βάλει και την Αμερική μέσα και μετά έχουν πάει και πολλοί μαζί του. Υπάρχει κάποιος δικηγόρος και το διεκδικούν αλλά... εντάξει... δεν πιστεύω πως θα γίνει τίποτα... Υπάρχουν βέβαια και σήμερα κάποιοι που διεκδικούν. Η πρώτη που το έκανε μάλιστα, μια γυναίκα που πήγε στο ευρωπαϊκό δικαστήριο, αποζημιώθηκε. Νομίζω πως αποζημιώθηκε για τα χρόνια που κατοικούν οι Τούρκοι, σαν της πλήρωναν ενοίκιο. Αυτή όμως πρέπει να είχε πάρα πολύ μεγάλη περιουσία. Και χρήματα για να το κερδίσει. Αυτή άνοιξε τον δρόμο, αν και δεν πιστεύω ότι από εδώ και πέρα θα γίνει τίποτα διότι μετά θα τα πάρουμε όλα και δεν νομίζω να είναι πρόθυμοι πλέον να μας δώσουν οτιδήποτε. Εκτός εάν λυθεί το Κυπριακό.

(ΧΡΙΣΤΙΝΑ) Το έχετε ξεπεράσει αυτό που σας συνέβη;

Όχι παιδιά! Δεν ξεπερνιέται αυτό... Δύσκολο να το ξεπεράσεις... Όλα καλά, όλα ωραία, αλλά δύσκολο να το ξεπερνάς. Να φεύγεις από το σπίτι σου σε μία ηλικία και να πας να ζήσεις κάπου αλλού είναι δύσκολο, έστω και αν ήταν η αγαπημένη μου Ελλάδα. Δύσκολο είναι γιατί δεν έχεις χρήματα… Μερικοί από σας είσαστε Βορειοηπειρώτες, Αλβανοί, καταλαβαίνετε λίγο πώς είναι όταν φύγεις από την πατρίδα σου και έρχεσαι να ζήσεις σ’ ένα άλλο μέρος, άσχετα είπαμε, αν την Ελλάδα την θεωρώ πατρίδα μου.

(ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ) Θα σας άρεσε αν αυτό που έκαναν οι Τούρκοι στην πατρίδα σας το έκαναν αργότερα τα εγγόνια σας σε άλλη χώρα;

Όχι , δεν θα μου άρεσε αυτό διότι , άλλωστε εμείς οι Έλληνες δεν είμαστε επεκτατικός λαός. Αυτά που έχουμε θέλουμε να κρατήσουμε και ό,τι πήρανε, πήρανε. Εδώ έχουμε Έλληνες και στην Μικρά Ασία έχουμε και στην Κωνσταντινούπολη — σε τόσα μέρη μαθαίνετε από την ιστορία, έχουν πάει οι Έλληνες . Η Ελλάδα δεν διεκδικεί τίποτα από αυτά, απλά να μας αφήσουν ήσυχους σε αυτά που έχουμε. Αυτά που έχουμε να μην μας τα πειράζουν.

(ΚΩΣΤΑΣ) Άμα το έκαναν τα εγγόνια σας στην Κύπρο όμως ; Άμα έπαιρναν πίσω την κατεχόμενη Κύπρο;

Παιδιά είναι δύσκολο να γίνουν όλα αυτά που λέτε.

(κ. ΝΙΚΟΣ: Θα ήταν σαν να μιλάμε για απελευθέρωση της Κύπρου, οπότε προφανώς….. θα ήταν σαν επανάσταση.)

Είναι δύσκολο αυτό που λέτε. Πρέπει να γίνει πόλεμος για να αλλάξει κάτι. Εγώ δεν πιστεύω ότι αλλάζει κάτι χωρίς πόλεμο.

(ΑΝΝΑ-ΜΑΡΙΑ) Πώς αισθάνεστε για τους Τούρκους ;

Για να είμαι ειλικρινής δεν τους πολυσυμπαθώ. Μαζί δεν ήμασταν όταν ήταν ο Μεχμέτ στην τάξη; Την χρονιά που είχαμε τον Μεχμέτ, «Παναγία μου!» έλεγα, «το Τουρκάκι!». Όμως ήτανε καλό το καημένο, άνθρωπος του Θεού ήταν και αυτός. Και από τότε άλλαξα λίγο την θεωρία μου. Δηλαδή, λέω, τι φταίνε αυτά τα παιδάκια;

(ΛΕΑΝΔΡΟΣ) Η Κυβέρνηση δεν είναι αυτή που φταίει;

Προφανώς. Οι άνθρωποι είναι το ίδιο. Δεν ξέρω όμως! Κάτι μου έχει μείνει, αν ακούσω Τούρκο! Ο αδερφός μου που είναι στην Αμερική με μαλώνει! Μου λέει, «τι φταίνε οι άνθρωποι; Άνθρωποι του Θεού είναι!». Αυτός είχε φοιτητές Τούρκους και είχε πολύ καλή σχέση μαζί τους.

(ΟΛΓΑ) Σήμερα κρατάτε κακία στους Τούρκους ; Aν ναι, γιατί;

Ναι, κρατώ λίγη κακία, γιατί μου κλέψανε, όχι την περιουσία μου αλλά τα νιάτα μου!... Τη ζωή μου!.. Η ζωή μου δεν θα ήταν όπως είναι τώρα αν  ήμουν εγώ στο σπίτι μου. Μου κλέψανε την ίδια μου τη ζωή. Αυτό λέω! Αυτό με πειράζει περισσότερο...

(ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ) Πιστεύετε ότι μπορείτε να γίνετε ποτέ φίλη με μια κοπέλα από την Τουρκία ;

Είπαμε, παιδιά! Είναι και αυτοί άνθρωποι του Θεού. Δεν έχω τίποτα προσωπικά εναντίον τους . Εντάξει, στην αρχή όταν ακούω Τούρκο μπορεί λίγο να περνάει από το μυαλό μου κάτι, αλλά μετά σκέφτομαι πως είναι άνθρωπος και αυτός όπως και εμείς. Δεν φταίει ο λαός για ό,τι έγινε. Έτσι δεν είναι; Ο λαοί είναι ίδιοι.

(ΝΙΚΟΛ) Αν είχατε την ευκαιρία να γυρίσετε τον χρόνο πίσω, τι θα θέλατε να αλλάξετε σχετικά με την κατάσταση στην Κύπρο;

Θα ήθελα να είχαμε φερθεί λίγο καλύτερα στους Τουρκοκύπριους για να μην δίναμε την αφορμή στους Τούρκους (να κάνουν την εισβολή). Να τους είχαμε λίγο πιο καλά, γιατί η αλήθεια ήταν ότι δεν ήταν και τέλεια η συμπεριφορά των Ελλήνων απέναντι στους Τούρκους.

(ΝΙΚΟΛ) Αν θέλατε να πάρετε εκδίκηση κατά κάποιο τρόπο , θα παίρνατε ;

Εκδίκηση; Δεν μ’ αρέσει η λέξη «εκδίκηση» … Δεν την δέχομαι. Δεν θέλω να πάρω εκδίκηση από κανέναν. Θέλω να λυθεί το Κυπριακό ειρηνικά και να πάει ο καθένας στο σπίτι του… Οι Τούρκοι έχουν εγκαταλείψει και αυτοί τα σπίτια τους για να πάνε στον Βορρά. Δηλαδή, αυτοί που ήταν κάτοικοι στην Λεμεσό ή την Λάρνακα μια καλή ημέρα τούς είπε ο αρχηγός τους, ο Ντενκτάς, «μαζέψτε τα πράγματά σας και ελάτε στον Βορρά» κι έχουν εγκαταλείψει κι αυτοί την περιουσία τους και κλαίγανε οι άνθρωποι και λέγανε κι αυτοί «μια ζωή εμείς εδώ ζούσαμε» Αναγκαστικά, λοιπόν, τους πήγανε στον Βορρά, τους δώσανε τα σπίτια των Ελληνοκύπριων και στα σπίτια τα δικά τους, στον Νότο, μπήκαν Ελληνοκύπριοι. Και αυτό ήταν άδικο για εκείνους. Γιατί γεννηθήκανε στην Λεμεσό ή στην Λάρνακα κι όμως τους ανάγκασαν να τα αφήσουν και να πάνε στο Βορρά.

(ΟΛΓΑ) Έφυγαν αυτοί από τα σπίτια τους, εκεί όμως όπου πήγαν βρήκαν ένα σπίτι.

Δίκιο έχεις σ’ αυτό. Ήταν πιο καλές οι συνθήκες για αυτούς γιατί βρήκαν ένα σπίτι, αλλά δεν είναι και αυτό ωραίο. Σκέψου τώρα εσένα να σε πάρουν από το σπίτι που έχεις δουλέψει, ή εσύ ή οι γονείς σου ή οι παππούδες σου, και να σε μεταφέρουν κάπου αλλού και να σου πουν: «Εδώ είσαι. Εντάξει». Τους αναγκάσανε να πάνε κάπου. Και αυτοί πρόσφυγες ήταν. Άσχετα αν τους δώσανε ένα σπίτι. Και για αυτούς αδικία ήταν. Και αυτών των Τούρκων, ειδικά της Λάρνακας, είναι κοντά στην παραλία τα σπίτια τους και έχουν εγκατασταθεί πρόσφυγες από τις κατεχόμενες περιοχές. Και αυτοί έχουν μεγάλη περιουσία, επειδή είναι κοντά στην θάλασσα η περιουσία τους.

(ΚΩΣΤΑΣ) Άμα στη γειτονιά σας έμενε ένας Τούρκος, θα κάνατε εύκολα παρέα μαζί του;

Νομίζω ναι. Έναν καφέ θα τον έπινα, αλλά όχι πολλά πράγματα...

(Κ.ΝΙΚΟΣ: Στα σπίτια των Ελλήνων που έχουν πάρει οι Τούρκοι, πια, μένουν άνθρωποι εδώ και 40 χρόνια. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν γεννηθεί εκεί και τώρα είναι 40 ετών και προφανώς θεωρούν το μέρος δικό τους — σπίτι τους.)

Η μονή λύση είναι κάποια αποζημίωση. Δηλαδή σαν να τα πουλήσαμε. Θα μπορούσαν να αποζημιώσουν ορισμένες περιουσίες. Είναι μπερδεμένη η κατάσταση. Και για εκείνους είναι το σπίτι τους και η πατρίδα τους.  Γι’ αυτό όσο περνάνε τα χρόνια είναι πιο δύσκολο να πάρουμε τα κατεχόμενα, γιατί εκεί πέρα έχουν γεννηθεί παιδιά που έχουν πάει τώρα 38-40 χρονών και είναι και για κείνους σπίτι τους. Είναι το σπίτι τους τώρα. Δεν είναι το δικό μου σπίτι.
Είναι ένα περίπλοκο πρόβλημα το Κυπριακό...

(ΚΩΣΤΑΣ) Ίσως σε κάποια χρόνια απελευθερωθούν τα κατεχόμενα και κάποιοι πάνε να πάρουν τα σπίτια τους εκεί που θα είναι τα άλλα τα παιδιά. Αν όμως εσείς πάτε να πάρετε το σπίτι σας θα είναι δικό σας  γιατί δεν έχει πάει κανένας άλλος να κατοικήσει εκεί.

Να βρεθεί κάποια λύση. Γι αυτό έχουμε αυτούς που μας κυβερνούν. Για να βρουν κάποια λύση. Να αποζημιώσουν. Έστω, να πάρεις ορισμένη αποζημίωση, ορισμένα λεφτά από αυτή την περιουσία που χάθηκε.

«Κυρία Μαρία σας ευχαριστούμε παρά πολύ!!!»

Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της ενότητας της Γλώσσας για την ζωή σε άλλους τόπους, με αφορμή το κεφάλαιο για τους πρόσφυγες.

Την πήραν τα παιδιά της τάξης μας, τον Δεκέμβριο του 2012, με ερωτήσεις που ετοίμασαν τα ίδια.

Την απομαγνητοφώνηση και καταγραφή στον υπολογιστή (δουλειά περισσότερο δύσκολη απ’ όσο ακούγεται!) ανέλαβαν επίσης τα παιδιά.

Η συμμετοχή του δασκάλου περιορίστηκε στην τοποθέτηση των ερωτήσεων σε μία χρονική και λογική σειρά και στην διόρθωση (όπου ήταν αναγκαίο) του τελικού κειμένου.

Είναι επομένως δουλειά σχεδόν εξ ολοκλήρου των μαθητών (καλά! μερικοί -ονόματα δεν λέμε...- τεμπέλιασαν και λίγο...), και γι’ αυτό (αγνοώντας τα οποιαδήποτε λάθη που τυχόν έχουν γίνει) τους αξίζουν συγχαρητήρια!